De afgelopen weken heeft het bijna niet geregend. En je hebt het vast wel in het nieuws gezien: er waren op verschillende plekken in Limburg natuurbranden. Een direct gevolg van deze langdurige droogte. Droogte kan daarnaast nog meer risico’s met zich meebrengen, zoals watertekorten of verslechtering van de waterkwaliteit. Hoe spelen we daar als Veiligheidsregio Limburg-Noord op in?
De laatste jaren merken we steeds vaker de impact van extreme droogte. Om ervoor te zorgen dat we deze ontwikkelingen goed in de gaten houden en de gevolgen voor de samenleving zo klein mogelijk blijven, werd in 2018 het Analyseteam Droogte opgericht. Dit team, waarin partners zoals Waterschap Limburg, Rijkswaterstaat, brandweer, Provincie Limburg en anderen samenwerken, zorgt ervoor dat we snel en effectief kunnen reageren op droogte en de mogelijke gevolgen ervan. In dit artikel lees je meer over dit team en het beeld van de droogte op dit moment.
Is dit een regulier overleg, of nu bij elkaar gekomen omdat het zo droog is?
Het scenarioteam droogte is in 2018 voor het eerst in het leven geroepen toen er sprake was van een langere droogteperiode met verschillende hittegolven. We ervaarden dat verschillende overheidspartijen betrokken zijn bij verschillende facetten van droogte. Dat wilden we met elkaar verbinden. Sindsdien wordt het maandelijks (digitaal) overleg daarom elk jaar georganiseerd van april t/m oktober, waarbij tot een hogere frequentie kan worden gekozen als de droogte en daarmee de maatregelen en impact op Limburgse samenleving toeneemt. Dat is nu nog niet het geval. Sinds dit jaar hebben we ons overleg een andere naam gegeven, die de lading beter dekt: Het Analyseteam Droogte.
Welke partners zitten in dit Analyseteam Droogte?
In het Analyseteam Droogte nemen Waterschap Limburg, Rijkswaterstaat, WML, Provincie Limburg, GGD/GHOR, brandweer, politie, de veiligheidsregio’s en vertegenwoordigers van gemeenten (Bevolkingszorg) deel. Het gaat o.a. over waterkwantiteit en -kwaliteit in de Maas, beken, zijrivieren en oppervlaktewateren, de drinkwaterbeschikbaarheid en het natuurbrandrisico. We wisselen met elkaar uit welke maatregelen worden getroffen en bevragen elkaar over de impact van de maatregelen. Dat vraagt expertise van verschillende overheden. Daarom pakken we dit multidisciplinair op. De veiligheidsregio’s vervullen de rol als aanjager en verbinder vanuit de afdelingen Crisisbeheersing van de Limburgse veiligheidsregio’s. Zij zijn voorzitter van het overleg en zorgen voor het secretariaat.
Wat is het doel van dit overleg? En wat doen we als de situatie nijpend wordt?
Het Analyseteam Droogte is geen coördinerend team. Voor de coördinatie van maatregelen in geval van watertekorten zijn landelijk afspraken gemaakt. Er zal dan sprake zijn van landelijk coördinatie en daar is een aparte crisisstructuur voor voorzien. Mocht de droogte dermate nijpend worden dat er dreigingen op het gebied van openbare orde of veiligheid ontstaan, dan kunnen de regionale crisisorganisaties van de veiligheidsregio’s actief worden.
De doelen van dit droogteteam zijn:
- Het delen van informatie en het komen tot een gezamenlijk actueel situatiebeeld van de droogte.
- Aan de hand van de weersverwachting in kaart brengen wat er in het realistische scenario op de middellange en lange termijn op Limburg af gaat komen.
- Afstemmen van te nemen maatregelen en communicatieve aspecten.
- Gezamenlijk benoemen van knelpunten en deze waar dit tot de mogelijkheden behoort oplossen of adresseren bij de betreffende verantwoordelijke partij(en).
Voorbeeld van het voordeel van dit multidisciplinaire overleg
Bij het verhogen van het natuurbrandrisico door de Brandweer, betekent het dat er sneller en groter wordt opgeschaald. Dit wordt ingeregeld bij de centralisten van de Brandweer, die de brandweercollega's bij een melding oproepen. Dankzij het droogte-overleg realiseerde de Politie dat zij, bij een verhoging van het natuurbrandrisico, ook een signaal moeten afgeven bij hun centralisten van de Politie. Want: meer brandweervoertuigen in de straat, betekent een grotere kans op vraagstukken rondom mobiliteit en verkeerscirculatie. Oftewel, een grotere noodzaak dat er ook Politie naar een natuurbrand ter plaatsen komt.
Wat is het beeld op dit moment?
Er is aantal weken nauwelijks neerslag gevallen. We hadden echter een gunstige uitgangspositie door het natte 2024, waardoor we met een natte bodem de winter ingingen. Daarom is de situatie voor het waterpeil nu nog relatief gunstig. De grondwaterstand is redelijk normaal voor de tijd van het jaar en ook de afvoeren van de beken, zijrivieren en de Maas zijn afnemend, maar nog niet in de buurt van problematische waardes. De weersverwachtingen voor de komende weken laten weinig neerslag zien. Dit zal mogelijk lijden tot een verdere daling van de waterafvoeren, maar dat gaat nog geen grote knelpunten opleveren de komende weken.
Die gunstige uitgangspositie geldt niet voor de brandweer en het natuurbrandrisico. Want vanwege die uitzonderlijk natte periode konden planten en grassen flink groeien. Mooie natuur, maar het betekent ook ‘meer’ potentiële brandstof. Vanwege het huidige droogtebeeld is de publieksindex van het natuurbrandrisico recent verhoogd van fase 1 naar fase 2 voor beide veiligheidsregio’s.
Wat zijn mogelijke maatregelen die genomen moeten worden als de situatie verslechtert?
De betrokken (water)partijen kunnen conform eigen draaiboeken diverse maatregelen nemen indien de situatie daarom vraagt. Dat begint met maatregelen waar de maatschappij geen of amper hinder van ondervindt. Denk aan het bufferen van water in de Maas of zuiniger schutten door Rijkswaterstaat en aangepast stuw- en peilbeheer in de beken en zijrivieren of aangepast maaibeheer door Waterschap Limburg. Naarmate de situatie verslechtert, worden deze maatregelen steeds ingrijpender. Hiervoor is op landelijk niveau de verdringingsreeks opgesteld. De verdringingsreeks geeft een rangorde voor de verdeling van de hoeveelheid water bij waterschaarste.
In uitzonderlijke gevallen kan er sprake zijn van een watertekort. Daarvan is sprake als de vraag naar water groter is dan het aanbod van water. In dat geval kan een landelijke organisatie voor waterbeheer en crisismanagement watertekort en droogte in het leven worden geroepen. Deze wordt gevormd door de droogtekolom en eventueel de generieke crisiskolom. Meer informatie over deze structuren en de samenstellingen en taken en bevoegdheden van de teams die kunnen worden opgeschaald is terug te lezen in het Landelijk draaiboek waterverdeling en droogte.
Wat zijn risico’s van deze droogte, met name als dit voortzet?
De risico’s van droogte zijn erg complex, kunnen verschillend zijn per regio en worden uiteraard bepaald door de mate van droogte. De komende weken zijn deze risico’s beperkt en kunnen deze door reguliere beheersmaatregelen door de waterpartijen worden bestreden. Ten aanzien van het natuurbrandrisico door droogte wordt wel éxtra alertheid gevraagd. Mocht het echt nog maanden droog blijven, zullen de gevolgen van de droogte geleidelijk steeds ingrijpender worden.
Voor het Analyseteam Droogte hebben we in eerdere jaren een droogte doorleefsessie georganiseerd. We hebben toen zogenaamde ‘code rood’ en ‘code zwart’ scenario’s met elkaar verkend. Daarnaast is een impactanalyse droogte opgesteld welke de mogelijke impact van droogte per fase in kaart brengt: Te lage waterstanden en/of te hoge temperaturen in de Maas kunnen leiden tot problemen voor de scheepvaart, sneller zorgen voor verontreinigingen en ook ecologische impact hebben. Denk hierbij aan blauwalg, botulisme of vissterfte. Ook kunnen er gezondheidsrisico’s optreden als er nog in of aan besmet of vervuild water gerecreëerd wordt. Deze ecologische impact is uiteraard ook van toepassing op beken, zijrivieren en oppervlaktewater. Een te lage grondwaterstand kan op zijn beurt weer leiden tot schade aan natuur (sterven van bomen en planten) of een grotere kans op natuurbranden. Tot slot kan droogte ook risico’s opleveren voor de drinkwatervoorziening in Limburg. Waterkwaliteitsproblemen in de Maas kunnen leiden tot een innamestop van Maaswater voor drinkwater. Hierdoor zal WML mogelijk over moeten gaan op diepere grondwaterwinning en maatregelen moeten treffen richting inwoners. Denk bijvoorbeeld aan het verlagen van de druk van waterleidingen.
Bij de bestrijding van deze risico’s zullen maatregelen conform verdringingsreeks moeten worden genomen, welke ook weer negatieve effecten kunnen hebben. De bestrijding van de droogteproblematiek betreft een complex samenspel van allerlei factoren en belangen, waardoor afstemming en samenwerking tussen de betrokken partijen van essentieel belang is.
Zien wij trends in afwisseling tussen heel nat en droog? En kunnen we een link leggen met klimaatverandering?
In 2023 heeft het KNMI de nieuwe klimaatscenario’s opgesteld. Hierin stelt het KNMI onder andere:
- De temperatuur stijgt;
- De winters worden natter en ook in de zomer komen extreme buien vaker voor;
- De zomers worden droger
Het beeld van de afgelopen jaren is in lijn met deze klimaatscenario’s. Maar om een link met klimaatverandering te kunnen leggen, moet er over een langere periode naar deze fenomenen gekeken worden. Daarvoor leunen we vooral op de deskundigheid van het KNMI.